تالاب هاى بين المللى بخش مرزى «داشلى برون» شهرستان گنبدكاووس از جمله نقاط بسيار ديدنى وجذاب مناطق كويرى شمال اين شهرستان، به دليل زيبايى خاص، حيات وحش و مواد غنى همواره مورد توجه گردشگران و محققان بوده است.
اين تالاب هاى بين المللى شامل «آلاگل»، «آلماگل»، و «آجى گل» هستند كه هر يك از آنها در بخشى از اين منطقه مرزى قرار دارند.
تالاب آلاگل، در شرق جاده «اينچه برون - آق قلا» قرار دارد و مساحت آن در زمان پرآبى به ۲ هزار و ۵۰۰ هكتار مى رسد. آب اين تالاب مانند ساير تالاب هاى اين منطقه از رودخانه «اترك» و زهكش هاى طبيعى و نهرهاى شور به نام هاى «سامان» و «شورجه» تأمين مى شود. برخى از محيط پيرامون تالاب آلاگل با پوشش «نى و جگن» و درختچه هاى «گز» پوشانده است.
سطح آب اين تالاب نيز در نوسان است و ميزان ورودى آب تالاب، به آب رودخانه اترك بستگى دارد.
تالاب آلاگل، هر سال در فصل مهاجرت، پذيراى پرندگان زيادى از مناطق سرد سيبرى شامل انواع قو، فلامينگو، اردك، پرستوى دريايى، چنگر، غاز، سليم، كاكايى، باتلان و آبچليك است كه اين محيط را براى زمستان گذرانى برمى گزينند.
يكى ديگر از اين تالاب هاى بين المللى «آلماگل» نام دارد. اين تالاب در شمال روستاى «تنگلى» و با فاصله بسيار كمى از مرز ايران و تركمنستان قرار گرفته است. تالاب آلماگل، ۲۰۷ هكتار مساحت دارد كه عمق آن در بيشتر نقاط يك تا ۱‎/۵ متر و حداكثر آن ۳ متر است. حاشيه هاى اين تالاب را پوشش «نى» فرا گرفته و ضلع جنوبى و مسير كانال ورودى آب به تالاب نيز پوشيده از جنگل هاى «گز» است. در اين تالاب به علت نزديكى به مرز، شكار و هرگونه تيراندازى ممنوع است. آب تالاب آلماگل به علت نزديكى به رودخانه اترك، شيرين است.
تالاب آجى گل، يكى ديگر از تالاب هاى بخش داشلى برون است. مساحت اين تالاب بالغ بر ۳۵۰ هكتار برآورد مى شود كه در بالادست آن درياچه بسيار زيبا با مساحت يك صد هكتار به نام «نمك» قرار دارد.
اين تالاب زيبا از ۲ بخش تشكيل شده كه قسمت غربى آن تا حدودى عميق است و عمق آن در بيشتر نقاط يك تا ۱‎/۵ متر و حداكثر ۳ متر است و آب آن نيز از طريق رودخانه اترك تأمين مى شود.
قسمت شرقى تالاب آجى گل، پوشيده از نى زار است كه از بخش غربى جدا مى شود.
اين تالاب ها از نظر خاستگاه حيات وحش و حوزه گياهان آبزى داراى اهميت و زيستگاه مناسب براى پرندگان، آبزيان، دوزيستان، خزندگان، صدف ها و پستانداران است.
غلامرضا كريمى رئيس اداره محيط زيست شهرستان گنبدكاووس درباره اهميت اين تالاب ها مى گويد: تالاب ها مكان مناسبى براى تحقيق، مطالعه و پژوهش در اصول بنيادين بيولوژيكى و اكولوژيكى مانند جريان انرژى، چرخه بيوژئوشيميايى، بيولوژى جمعيت است.
وى معتقد است: تالاب ها، كانون تخصصى ترين مطالعات بوده كه به طور مستقيم به ارزش ها و عملكردهاى ذاتى و لاينفك تالاب، نظير حذف آلاينده ها و تهيه و تدارك زيستگاه مربوط مى شود. وى، تالاب ها را يكى از مهم ترين منابع غذايى حيات وحش حتى بشر مى داند و مى گويد: تالاب ها، زيستگاه مناسب پرندگان، آبزيان، دوزيستان، خزندگان، صدف ها، پستانداران، گياهان آبزى و كنارآبزى است. به گفته وى، در اين تالاب ها آب هاى سطحى دائمى يا فصلى از ماهيان و ساير بى مهرگان و مهره داران آبزى حمايت مى كنند.
كريمى مى افزايد: بسيارى از گونه هاى آسيب پذير و در حال انقراض نيز به تالاب ها وابسته هستند و نوع درجه اهميت زيستگاهى تالاب ها براى حيات وحش و آبزيان به ويژگى هاى تالاب و چشم اندازهايى مانند عمق، دوام آب، تيپ و پوشش گياهى، وسعت تالاب و طبيعت محيط زيست پيرامون آن بستگى دارد.
به گفته وى، در زنجيره غذايى تالاب ها، گياهان آبزى و فيتوپلانكتون ها نخستين توليدكننده و سپس جانوران گياه خوار به عنوان مصرف كنندگان اوليه و بعد از آن جانوران گوشتخوار و در نهايت انسان هاى حاشيه نشين تالاب ها جاى دارند.
اين كارشناس محيط زيست، تالاب ها را محيط مناسب براى تخم ريزى ماهيان دانسته و مى گويد: تالاب ها به خاطر وجود منبع تأمين مواد غذايى آبزيان و مكان مناسب براى زندگى براى حفظ و ازدياد نسل آبزيان نقش مؤثرى دارد.
رئيس محيط زيست شهرستان گنبدكاووس تأكيد كرد: بدون وجود تالاب ها امكان بقاى بسيارى از موجودات آبزى و به تبع آن ساير حيوانات مانند پرندگان وجود نخواهد داشت.
وى مى افزايد: همچنين بسيارى از پرندگان نادر و در خطر انقراض جهان نيز در تالاب ها زندگى مى كنند و در ايران نيز از ۲۰ گونه پرنده در خطر انقراض ۶ گونه آن آبزى هستند كه در تالاب ها زندگى مى كنند.
كريمى با بيان اين كه نقش تالاب ها را نمى توان در كنترل سيلاب ها در زمان بارندگى ناديده گرفت، مى گويد: تالاب ها ذخيره گاه مناسبى براى كاهش جريانات آبى رودخانه هاى بالادست و پايين دست محسوب مى شوند.
وى مى افزايد: گودى تالاب نيز سبب مى شود تا آب تالاب ها به تدريج تصفيه و تخليه شود كه اين عمل در كاهش قدرت تخريب سيلاب در پايين دست رودخانه نقش مؤثرى دارد.
كريمى مى افزايد: علاوه بر اين تالاب ها منابع مهم تأمين آب آشاميدنى براى پرندگان، مصارف كشاورزى و حيوانات اهلى به شمار مى روند.
رئيس اداره محيط زيست شهرستان گنبدكاووس مى گويد: تالاب ها همواره تأمين كننده مواد غذايى حاشيه نشينان آن نيز بوده و با داشتن منابع علوفه اى تأمين كننده مواد غذايى حيوانات اهلى و وحشى نيز محسوب مى شوند.
كريمى مى افزايد: بستر تالاب ها داراى خاك هاى نفوذناپذير هستند، منابع آب زيرزمينى اين تالاب ها، اطراف را دوباره پرآب مى كند و اين عمل در حاشيه تالاب ها خصوصاً منطقه ورود آب بيشتر رخ مى دهد.
وى مى گويد: تالاب ها، رسوبات، مواد غذايى و مواد سمى را با فرآيندهاى فيزيكى جمع آورى و در خود ذخيره و حفظ مى كند و همچنين كاهش سرعت جريان آب در تالاب نيز موجب مى شود تا مواد رسوبى و شيميايى ته نشين شده و همراه ذرات ورودى و تركيبات عناصر محلول، نظير ذرات عالى و معدنى حفاظت شده از سوى حيات وحش تالاب ها، ماهيان و آبزيان به عنوان غذا مصرف شوند.
به گفته كريمى، استفاده بى رويه از منابع تالابى اثرات جدى بر ارزش و عملكردهاى آن دارد و بهره ورى معقولانه و متناسب از منابع تالاب اين اثرات را به حداقل ممكن مى رساند.
اين كارشناس محيط زيست مى گويد: تالاب ها نقشى عمده در كنترل درجه حرارت و ميزان بارندگى منطقه دارند و تأثير بسزايى در صنعت كشاورزى نيز ايفا مى كنند.
وى پالايش آلاينده ها، حفظ تنوع زيستى و بانك ژنتيكى، ارزش هاى زيبايى شناسى، تجمع و ذخيره موادآلى، تصفيه و پاكسازى آب هاى ورودى ايجاد مسيرهاى مناسب براى حمل و نقل را از ديگر مزاياى تالاب ها مى داند.
كريمى مى گويد: علاوه بر اين تالاب ها به دليل زيبايى خاص، حيات وحش و مواد غنى به عنوان منطقه منحصر به فرد، نقش بسزايى در جذب گردشگران دارد.
فريدون اونق رئيس ميراث فرهنگى، صنايع دستى و گردشگرى شهرستان گنبدكاووس نيز معتقد است: تالاب ها به عنوان زيستگاه آبى براى پرندگان مهاجر آبزى، كنار آبزى و انواع ماهيان و همچنين به سبب دارا بودن پوشش گياهى و جانورى متنوع و متعدد يكى از مراكز مهم تفريحى و گردشگرى محسوب مى شوند.
وى مى افزايد: تالاب هاى آلماگل، الاگل و آجى گل به سبب واقع شدن در محدوده صحرا برخوردارى از گونه هاى گياهى و جانورى متنوع، موقعيت ويژه اى را براى بازديد گردشگران و مسافران ايجاد كرده است.
وى مى گويد: ساماندهى محوطه پيرامون تالاب ها يكى از عوامل مهم جذب و افزايش ورود گردشگران به منطقه است.
به گفته وى، ايجاد مبلمان، ساخت استراحتگاه هاى موقت، سفره خانه هاى سنتى، نورپردازى و تأمين آب آشاميدنى در اين مكان ها مى تواند در راستاى ساماندهى مجموعه گردشگرى تالاب ها باشد.
اونق، ساخت جاده و مسيرهاى دسترسى براى تسهيل در رفت و آمد بازديدكنندگان، پاكسازى و بهسازى سواحل تالاب ها را از جمله زمينه هاى لازم براى افزايش گردشگران مى داند.
رئيس ميراث فرهنگى، صنايع دستى و گردشگرى گنبد كاووس همچنين مى گويد: انجام امور تبليغاتى، اطلاع رسانى و معرفى تالاب ها با تمامى عناصر و ظرفيت هاى بالقوه همچون انتشار و توزيع برشور، پوستر، نصب تابلو در نقاط شاخص و نمايشگاه هاى منطقه اى و كشورى مى تواند در جذب گردشگران مؤثر باشد.
اونق مى افزايد: به منظور فراهم كردن امكانات اوليه و ساماندهى مجموعه گردشگرى تالاب آلماگل، امسال براى ساخت سرويس هاى بهداشتى و نورپردازى مجموعه ۴۰ ميليون ريال هزينه شده است.
تالاب هاى بين المللى آلماگل، آلاگل و آجى گل در نزديكى بازارچه مرزى و گمرك اينچه برون قرار دارند و مسافران مى توانند ضمن بهره بردارى از طبيعت زيباى تالاب ها در تمام فصل سال، از اين بازارچه بازديد و سوغات تهيه كنند.
اين ۳ تالاب بين المللى كه در شمال گنبدكاووس قرار گرفته اند با ۳ هزار و ۲۷ هكتار وسعت، محل زمستان گذرانى پرندگان آبزى و كنارآبزى كه از شمال سيبرى به اين تالاب ها مهاجرت مى كنند و نيز زيستگاه برخى پرندگان بومى به شمار مى رود.
براى رسيدن به اين تالاب هاى با ارزش بايد مسير ۸۰ كيلومترى شهر گنبدكاووس تا بخش مرزى داشلى برون در شمال اين شهرستان را طى كرد كه در اين مسير مى توان از طبيعت بسيار زيباى شقايق ها و گندمزارها در فصل رويش و زندگى شتران در طبيعت كويرى منطقه مشاهده كرد.
شهرستان ۲۹۰ هزار نفرى گنبدكاووس در شرق استان گلستان قرار دارد.